Gród pełen historii

          Początki grodu nie są dokładnie znane, ale w najstarszym z zachowanych dokumentów-wydanym przez legata papieskiego Idziego z 1125 r. napisano, iż klasztor Benedyktynów w Tyńcu pobierał opłaty z targu i jatki w Siewierzu. W tym czasie osada wchodziła w skład kasztelani bytomskiej, w granicach Ziemi Krakowskiej. W początkach XIII w. była już siedzibą kasztelani, a w starych dokumentach wymienia się nazwiska kasztelanów: Jaksę i Wawrzyńca. W 1241 r. osadę spalili Tatarzy, mimo to, w 1276 r, Siewierz otrzymał prawa miejskie. W okresie rozbicia dzielnicowego rozgrywały się tu historyczne bitwy - w 1289 r. Władysław Łokietek pokonał książąt śląskich w walce o tron krakowski, a w 1292 r. Wacław II czeski stoczył zwycięski bój z wojskiem polskim i zajął Kraków.

          Odrębność terytorialną Ziemi Siewierskiej po raz pierwszy potwierdzono w  dokumencie z 1266 r., wspominającym o "districtus severiensis". Po  śmierci księcia opolskiego Władysława w 1281 r., dystrykt siewierski przeszedł we władanie Kazimierza I Bytomsko-Kozielskiego. Do 1337 r. pozostawał on we władzy książąt bytomskich, którzy wtedy właśnie pozbyli się go na rzecz Kazimierza Cieszyńskieego. Jego następca Wacław, będąc w tarapatach finansowych, sprzedał w 1443 r. Księstwo Siewierskie biskupowi krakowskiemu Zbigniewowi Oleśnickiemu. Warto podać, że w umowie wymieniono miasta: Czeladź, Koziegłowy i Siewierz oraz wioski: Gołuchowice, Łagisza, Wojkowice Komorne, Rzeniszów, Nowa Wieś, Strzyżowice, Sączów, Twardowice, Sadowie, Winowno, Będusz, Żelisławice, Bobrowniki, Grodziec i Ożarowice. Księstwo posiadało powierzchnię 607 km kw. i własne wojsko. które wpisało się do historii stłumieniem powstania Kostki Napierskiego na Podhalu.

          W tym okresie siewierzanie otrzymali wiele przywilejów, m.in nadania gruntów rolnych i leśnych. I do dziś korzystają z tego dobrodziejstwa biskupów, którzy nadali im na wieczne czasy lasy i łąki o powierzchni ok. 1500 ha. Aktualnie gruntami tymi administruje Spółka Leśno-Gruntowa. 

          I w ten sposób historia miasta Siewierza coraz bardziej zazębia się z historią tutejszego leśnictwa.

W lasach przez wieki - do 1939 r.

          Potęga gospodarcza miasta opierała się na korzystnym położeniu geograficznym, na skrzyżowaniu licznych szlaków handlowych. Komory celne: siewierska, będzińska i koziegłowska obsługiwały szlak śląsko-ruski, odgrywający najpoważniejszą rolę w handlu lądowym szlacheckiej Rzeczpospolitej. Niezależność terytorialną księstwa zakończył Sejm Wielki. Na podstawie jego ustaw zostało ono włączone do Korony, jako osobna jednostka terytorialna w woj. krakowskim.

          W wyniku III rozbioru Polski w 1795 r. Ziemię Siewierską zagarnęli Prusacy włączając w swe terytorium  jako tzw. Nowy Śląsk, a Siewierz stał się siedzibą powiatu. Jak wynika z archiwalnych źródeł landratem czyli starostą mianowano płk. Adama von Heppena. Nowa administracja, zgodnie z edyktem z 1799 r., przeprowadziła pomiary lasów. Nadzorem objęte były drzewostany należące do majątków stanowiących własność Rządu Pruskiego (dawne dobra biskupów krakowskich). Wprowadzono także pruskie przepisy karne za wykroczenia leśne i łowieckie. W nielicznych dokumentach z tego okresu zachowało się nazwisko leśniczego Antoniego Kuentzela z Kuźnicy koło Koziegłów. Fakty te przytaczamy w oparciu o ustalenia mgr inż. Edwarda Sołtysika, który badał różne dokumenty, m.in. księgi parafialne św. Macieja i archiwum miejskie Siewierza. Następny okres wiąże się z Księstwem Warszawskim. Ziemię Siewierską, zwaną wtedy powiatem pileckim, decyzją Napoleona z 1807 r., zarządzał książę de Montebello - marszałek Francji. Nie zachowały się dokumenty leśnictwa usytuowanego na Łysej Górze. Wiadomo, że służba leśna podlegała pełnomocnikowi księcia Montebello - Maksymilianowi Skarżyńskiemu, a następnie - Wincentemu Przesmyckiemu. Z dokumentacji parafialnej wnioskować też można, że od 1807 r. Inspektorem Lasów na Łysej Górze był Jan Fryderyk Ueberscherer.

         W Księstwie Warszawskim lasy podlegały Dyrekcji Generalnej Dóbr i Lasów Narodowych. Lasy księstwa były podzielone na 86 leśnictw. Lasy Księstwa Siewierskiego jako prywatne nie podlegały dyrekcji generalnej, ale organizację służb miały zbliżoną do rządowej. W 1813 r., po odejściu wojsk francuskich, pozbawiono spadkobierców księcia de Montebello praw do siewierskich dóbr, które przeszły na własność Skarbu Państwa. (m.in.: Sulików, Sławków, Bobrowniki, Wojkowice Kość.) W 1816 r. nowopowstała Dyrekcja Górnicza, decyzją namiestnika Królestwa Polskiego otrzymała lasy należące do tzw. ekonomii: Sulików, Sławków i Bobrowniki o powierzchni 47 185 morgów magdeburskich.

          W celu zapewnienia drewna do fabryk i kopalń a także dochodu specjalnego, lasy oddane górnictwu zostały wówczas wymierzone i podzielone na poręby. Pomiarów dokonał Antoni Zetheim, który pełnił funkcję geometry w Głównej Dyrekcji Górniczej w Kielcach.

          Jako ciekawostkę warto podać, że w budżecie na rok 1822 zapisano dochody z dóbr  w Siewierskiem wynoszące 159 889 zł oraz leśnictwa siewierskiego 12 856 zł. Po stronie rozchodów zapisano:Nadleśnictwo Generalne - 159 202 zł, leśnictwo siewierskie - 7780 zł. Czysty dochód z działalności leśnictwa siewierskiego wynosił więc 5076 zł.

          Nadleśnym Jeneralnym Lasów Górniczych w Kielcach był wymieniony już Franciszek (Fryderyk) Ueberscherer. Wybuch i upadek powstania listopadowego spowodował zniesienie autonomii Kongresówki. Wprowadzono zmiany w organizacji leśnej administracji. Zamknięto Szkołę Szczególną Leśnictwa. Na szczeblu województw zniesiono urzędy nadleśnych generalnych, w miejsce których powołano 4 inspektorów leśnych do kontroli nadleśnictw. Utrzymano podleśnictwa /leśnictwa/, które dzieliły się na straże obsadzane przez podleśnych. Po likwidacji Dyrekcji Górniczej, lasy siewierskie włączono do Leśnictwa Olsztyn, ale z siedzibą na Łysej Górze. Nadleśnym pozostał Alojzy Frank. Po jego śmierci zastąpił go Edward Pohlens.

          W Królestwie Polskim zasadnicze zmiany w organizacji leśnej administracji nastąpiły po upadku powstania styczniowego. W 1867 r. uległ likwidacji Wydział Dóbr i Lasów Państwowych. Lasy państwowe przekazano najpierw pod administrację nowo utworzonego Zarządu Skarbowego a po jego zniesieniu w 1869 r. pod zarząd Ministerstwa Finansów w Petersburgu /Oddział Finansów w Królestwie Polskim/. Zmiany przepisów jakie zaszły w Królestwie Polskim nie spowodowały początkowo zmian personalnych na Łysej Górze. Dalej nadleśnym był Izydor Nowodworski. Kolejnym nadleśnym został Ksawery Zawisza.

          W 1887 r. zaczęto wprowadzać w Królestwie Polskim organizację identyczną jak w guberniach Carstwa i jednocześnie rugować leśników Polaków zastępując ich Rosjanami. Ukazem zmieniono okręgowe urzędy leśne w zarządy dóbr państwowych, które stanowiły pośrednie ogniowo między departamentem leśnym w Petersburgu a leśnictwami. W końcu zreorganizowano strukturę najniższych okręgów państwowej administracji leśnej w Królestwie, dostosowując ją do schematu rosyjskiego. Lasy rządowe zostały podzielone na leśnictwa a zarząd w każdym z nich zlecono leśniczemu (poprzednio nadleśniczemu), któremu podlegali pomocnicy (podleśni), tzw. konduktorzy leśni. Leśnictwo dzieliło się na dzielnice zwane obchodami, strzeżone przez gajowych. Kilka takich dzielnic tworzyło objazd, nad którym czuwał strażnik. Zmiany te objęły także urząd w Łysej Górze. Ksawerego Zawiszę zastąpił rosyjski generał Aleksiejew. Nastąpiła reorganizacja Nadl. Olsztyn z siedzibą na Łysej Górze. Powstało samodzielne leśnictwo Łysa Góra, w skład którego weszły: Siedlec, Winowno, Koziegłowy i Łysa Góra. Za czasów gen. Aleksiejewa wybudowano nową siedzibę urzędu.

         W sierpniu 1914 r. Siewierz wraz z częścią powiatu będzińskiego znalazł się pod okupacją niemiecką. Niemcy po zajęciu Kongresówki wprowadzili na wielką skalę dewastacyjne wyręby w lasach wykorzystując do tego także jeńców wojennych. W  tym czasie Nadl. Łysa Góra pozyskano 255 010 m³ drewna na powierzchni 1393,35 ha. Wartość wyciętego drzewostanu oceniono na 2563 460 rubli w złocie. Po wkroczeniu Niemców gen. Aleksiejew został uwięziony i przepadł bez wieści. Nie znane jest nazwisko osoby prowadzącej zarząd nad lasami w tym okresie.

        Po odzyskaniu niepodległości stworzono nową administrację lasów państwowych. Początkowo utworzono 4 zarządy okręgowe LP, w Warszawie, Radomiu, Siedlcach i Lwowie, a w 1920 r. pięć następnych. Zasadnicze zmiany w organizacji administracji nastąpiły w 1924 r., kiedy na mocy uchwały Rady Ministrów, lasy przekształcono w przedsiębiorstwa państwowe z utworzoną dla nich dyrekcją generalną podległą bezpośrednio ministrowi rolnictwa. W ministerstwie tym utworzono Departament Leśnictwa. Nadleśnictwa Gołonóg, Łysa Góra i Rzeniszów należały do Warszwskiej Dyrekcji Lasów Państwowych.

Krótka historia nadleśnictw Rzeniszów, Łysa Góra i Gołonóg

         Nadleśnictwo Rzeniszów utworzono w 1927r. Po reaktywowaniu w 1945r. obejmowało leśnictwo Strąków o  powierzchni około 1 000 ha, natomiast nie obejmowało leśnictwa Pradła o powierzchni około 1 001,1 ha. W 1945 r. leśnictwo Strąków przekazano do Nadl. Brynica, a do Nadl. Rzeniszów przyłączono leśnictwo Pradła, należące wcześniej do Nadl. Pilica (O.Z.L.P.Kraków). Na siedzibę Nadleśnictwa został przekazany Lasom Państwowym folwark Rzeniszów, należący do majątku dóbr ziemskich Koziegłowy.

           W skład Nadl. Rzeniszów wchodziły dawne lasy państwowe obejmujące powierzchnię 3 186,67 ha, a także lasy upaństwowione zajmujące 3 670,56 ha, należące wcześniej do: Karola Raczyńskiego (Żarki), Czesława Czarneckiego (Pradła), Górniczego Towarzystwa „Saturn" (Rudniki), Firmy Braci Bauerertz (Będusz), Wolfa Wieliczkicza  (Łysa Góra - Czortków), Alfreda Kifersteina (Kalinówka), Fr. i Al. Łapczyńskich (Kotowice, Mirów), Wspólnoty Interesów (Józefów w Ostrowie) - Inż. Zdzisława Hasfelda, użytkującego grunty wieczysto - dzierżawne  z Dóbr Żarki (Masłońskie), Włodzimierza Modzelewskiego (Pohulanka - część Dóbr Włodowice), Józefy Kulawik (Dąbrowa), Kaufmana (Przewodziszowice), Ernesta i Wandy Erbe (Zdów),  Józefa Kubalki (Helenówka, Połomia, Nowy Dworek), Tadeusza Bilińskiego (Choroń), Ignacego Kaweckiego (Żerkowice), Jerzego Adama i  Haliny Marii Rajskich (Gruchla - część Dóbr Włodowice XII).               

          Nadl. Gołonóg powstało w 1921 roku. Na początku istnienia nosiło nazwę Dąbrowa. W 1945 roku w ramach organizowania Państwowego Gospodarstwa Leśnego na nowych zasadach w oparciu o dekret PKWEN z 12.XII.1944 r. utworzono Nadl. Gołonóg w nowych granicach, poza dotychczasową powierzchnią, obejmowało obszary leśne stanowiące dawną średnią własność prywatną Ciechanowskich oraz lasy dawnych towarzystw przemysłowo-handlowych: Sosnowieckiego Towarzystwa Kopalń i Hut, Kopalni „Flora", Towarzystwa Akcyjnego Fabryka Portland Cementu „Wysoka", Grodzieckich Towarzystw Fabryki Dietel w Sosnowcu i  Towarzystwa „Saturn". W 1945 r. całkowita powierzchnia nadl. wynosiła 6 526 ha, W następnych kilku latach przyłączono doń kompleks leśny w gromadzie Sarnów o pow. ok. 21 ha, natomiast różnym przedsiębiorstwom państwowym przekazano około 300 ha obszarów leśnych, co spowodowało, że pow. nadleśnictwa zmniejszyła się do 6 130 ha w 1952 r. 

        W Łysej Górze urzędy leśne (różne) istniały przed Pierwszą Wojną Światową Jako Nadleśnictwo zaczęło funkcjonować w okresie międzywojennym. Siedziba mieściła się w budynku wybudowanym przez gen. Aleksiejewa w latach 1894 – 1897. Po II WŚ zorganizowano nadleśnictwo na nowo. W jego skład weszły dotychczasowe lasy państwowe o powierzchni 3 797, 59 ha i upaństwowione na mocy dekretu o reformie rolnej oraz lasy prywatne  zajmujące pow. 2 488,97 ha, a należące wcześniej do: Michała i Józefa Poleskich i Taraszkiewiczowej (Rokitno Szlacheckie), Towarzystwa Akcyjnego Fabryk Portland Cementu „Wysoka" (Wysoka Pilecka), Stanisława Holenderskiego (Poręba Mrzygłodzka), Kazimierza Arkuszewskiego (Kromołów), Stowarzyszenia Mechaników Polskich z Ameryki (Poręba Fabryczna), Janiny Zawadzkiej (Ciągowice), Towarzystwa Warszawskich Kopalń Węgla w Niemczech (Chruszczobród), Towarzystwa Kopalni Węgla i Zakładów Przemysłowych w Grodziu (Niegowonice – Pasieki). Łączna powierzchnia nadleśnictwa w 1965 r. wynosiła 6 512,06 ha.